etel adnan ne demek?

Etel Adnan (24 Şubat 1925, Beyrut - 14 Kasım 2021, Paris) , Lübnan asıllı Amerikalı şair, ressam, yazar ve entelektüel.

Eserlerinde iki temel ifade aracı olan yazıyı ve resmi, bazen birbirinden ayrı bazen birbirinin içinde kullanan sanatçı birden fazla alanda ustalaşmıştır. Edebî eserleri birçok dile çevrilen sanatçının, görsel sanatlar alanındaki çeşitli üretimleri dünyaca tanınmış müzelerin kalıcı koleksiyonlarında yer almakta ve dünyanın birçok yerindeki bienal ve benzeri sanat etkinliklerinde sergilenmektedir.¹ Üretimleri arasında duvar seramikleri, dokuma halılar, leporellolar (akordeon defter), yağlı boya tablolar, desenler, baskılar ve videolar gibi zaman zaman yazının da içinde yer aldığı çok farklı nitelikte eserler bulunuyor.²

Yaşamı

Suriyeli bir baba ve Rum bir annenin kızı olarak 24 Şubat günü Beyrut’ta doğdu. Annesi Madam Roza Lilia LaCorte isimli Rum Ortodoks, babası Asaf Kadri Bey (Lübnan’daki soyadı kanunuyla Adnan soyadını almıştır) ise, Osmanlı ordusunda kurmay subaylık yapmış Şam doğumlu bir Müslümandır.³ Öğrenimine 1930 yılında Beyrut'taki Fransız dinî kız okulunda başladı. 1941 yılında Fransız Basın Bürosu'nda çalışmak üzere okulu bıraktı ve bakalorya sınavlarını dışarıdan tamamladı. 1945 yılında Beyrut'ta, Fransız yazar Gabriel Bounoure'un yönetimindeki Edebiyat Mektebi'ne kaydoldu ve Fransızca şiirler yazmaya başladı.

1949 sonbaharında Sorbonne Üniversitesi'nde felsefe ve estetik öğrenimi görmek üzere Paris'e gitti. Ardından ABD'ye göç etti.⁴ 1955'te kısa bir süre New York’ta kaldıktan sonra Kaliforniya Berkeley Üniversitesi'nde felsefe doktorasına başladı. 1957 yılında Harvard Üniversitesi'ne geçti ve bir sene sonra okulu bıraktı. Aynı yıl annesini kaybetti. ABD’de çeşitli okullarda sanat felsefesi dersleri verdiği 1958-1972 yılları arasında⁵ sanat profesörü ve sanatçı Ann O’Hanlon ile tanıştıktan sonra onun yönlendirmesiyle resim yapmaya başladı.

Resimlerini ilk kez San Fransisko bölgesindeki sanat merkezlerinde ve galerilerde 1961 yılında sergiledi. 1963 yılında San Fransisko’daki Buena Vista Café’de Rick Barton ile tanıştı ve akordeon şeklinde katlanmış sanatçı kitapları yapmaya başladı. Bu kitaplar "Leporello" olarak da adlandırılır. İlk leporello çalışmasını Iraklı şair Bedr Şakir El Sayyab'ın eserlerine dayanan bir Arapça metinle yaptı.⁶

1960’ların ortalarında dokuma sanatçısı Ida Grae'nin yeni dokuma biçimleriyle ilgili düzenlediği atölyeye katılarak kilim dokuma sanatını öğrenmeye başladı. 1966’da Tunus, Fas, Ürdün ve Lübnan'a seyahatler gerçekleştirdi ve halı tasarımları yapmaya başladı.

1965'te Vietnam Savaşı'na karşı bu kez İngilizce şiirler yazdı. The War Poems: The Ballad of the Lonely Knight in Present Day America (Savaş Şiirleri: Günümüz Amerikası’nda Yalnız Şövalyenin Baladı), S-B (Sausalito-Belvedere) Gazette'de basıldı. Şiirleri Arapça'ya çevrildi ve Shi'r edebiyat dergisinde yayımlandı. İlk şiir derlemesi Moonshots (Aya Yolculuklar) ismiyle Beyrut’ta yayımlandı. Kara Eylül olaylarından sonra, 1970 yılında L’Express Beyrouth - Enfer (Beyrut-Cehennem Ekspresi) başlıklı uzun şiirini yazdı. 1971’de Five Senses for One Death (Bir Ölüm İçin Beş Duyu) adlı kitabı The Smith yayınevi tarafından New York’ta yayımlandı.

1972’de Beyrut’a geri döndü, çeşitli gazetelerde kültür editörlüğü ve gazetecilik yaptı. Suriyeli ressam ve heykeltraş Simone Fattal'le de bu dönemde tanıştı ve ortak atölyede çalışmaya başladı.⁷ Lübnan’daki ilk kişisel sergisi 1973 yılında Beyrut’ta, Dar al-Fan’da açtı. 1974 yılında Bağdat'ta düzenlenen Arap Sanatı Bienali’ne katıldı. 1975’te, Beyrut’'a Lübnan İç Savaşı başladığı sırada, Fransızca L’Apocalypse Arabe (Arap Kıyameti) başlıklı uzun şiirini, 1976’da Jocelyne Saab'ın Beirut, Never Again (Beyrut, Bir Daha Asla) filminin senaryosunu ve 1977’de Paris’te Sitt Marie-Rose romanını yayımladı.⁸ Bu roman ertesi yıl Lübnan’da yasaklandı. 1980’de Simone Fattal’le Sausalito'da bir ev satın aldı ve aynı dönemde Super 8 formatında filmler çekmeye başladı.

1984 yılında Marsilya’daki La Sainte Baume Manastırı’nda The CIVIL WarS (İç Savaşlar) adlı opera üzerinde çalışmak amacıyla besteci Gavin Bryars'la ilk defa bir araya geldi. Sonraki yıl da Robert Wilson’ın yönettiği, Lyon ve Bobigny'de sahnelenen The CIVIL WarS operasının Fransızca kısmını yazdı.

1986 yılında, Kaliforniya'da kaldığı yıllar boyunca sık sık gözlemlediği, sonra da aklından hiç çıkmayan resimlerine defalarca konu olan dağdan ilhamla Journey to Mount Tamalpaïs (Tamalpaïs Dağı’na Yolculuk) denemesini yazdı.⁹

Etel Adnan 1991 yılında, on iki yıl sonra, Lübnan İç Savaşı’nın sona ermesiyle Beyrut’a tekrar döndü. Sanatın farklı alanlarıyla işbirliklerini devam ettiren Adnan, 1996'da Adnan Songbook (Adnan Şarkı Kitabı) projesi için Gavin Bryars ile yeniden bir araya geldi.¹⁰ 2005 yılında ise Jennine adlı şiiri Theodoros Terzopoulos tarafından sahneye uyarlandı ve yine onun rejisiyle Atina'daki Attis Tiyatrosu'nda sahnelendi.

2012 yılında Simone Fattal’le halen çalışmalarını sürdürdüğü ve yaşadığı Paris’e taşındılar. Aynı yıl, Carolyn Christov-Bakargiev küratörlüğünde Kassel’de gerçekleştirilen dOCUMENTA 13'te eserleri sergilendikten sonra, Mathaf-Arap Modern Sanat Müzesi (2013), Whitney Bienali (2014), Galleria Continua (2014 - Çin), (2015), İstanbul Bienali (2015), Serpentine Galleries (2016), Paul Klee Merkezi (2018), San Francisco Modern Sanat Müzesi (2018), Sursock Müzesi (2019), LAM -Lille Métropole Musée d'art moderne, d'art contemporain et d'art brut, Villeneuve d’Ascq (2019) gibi önemli sanat etkinlikleri ve kurumlarında işlerine kapsamlı olarak yer verildi.

2020 yılında Sarah Riggs tarafından çevrilen Time (Zaman) adlı şiir kitabı Kanada'nın Uluslararası Griffin Şiir Ödülüne layık görüldü.¹¹

Etel Adnan, 2014 yılından bu yana Galerie Lelong (Paris ve New York) tarafından temsil edilmektedir. Sanatçının birçok dile çevrilmiş edebî yapıtlarının yanı sıra farklı ortamlarda ürettiği eserleri dünyaca bilinirliği olan müzelerin kalıcı koleksiyonlarında yer almakta ve dünyanın çeşitli yerlerinde gerçekleşen, bienal ve benzeri sanat etkinlikleri ile seçkin müzelerde sergilenmeye devam etmektedir.

Beyrut’ta çok dilli, çok dinli, çok kültürlü bir ailede ve coğrafyada dünyaya gelen Etel Adnan’ın, esereli bu zengin kimliği yansıtır. Yaşam, doğa ve evren’e ait olan her şey eserlerinin ana temalarını oluşturur.

Yaşamından eksik olmayan savaşlara, siyasal ve toplumsal olaylara kayıtsız kalmayan sanatçı, üretimlerinde iki temel ifade aracını, yazıyı ve resmi, bazen birbirinden ayrı bazen birbirinin içinde kullanır. Birden fazla alanda ustalaşan sanatçının üretimleri arasında duvar seramikleri, dokuma halılar, leporellolar (akordeon defter), yağlı boya tablolar, desenler, baskılar ve videolar gibi zaman zaman yazının da içinde yer aldığı çok farklı nitelikte eserler bulunuyor.

Adnan 14 Kasım 2021'de Fransa'nın başkenti Paris'te 96 yaşında hayatını kaybetti.¹²¹³